Cerkiew parafialna w Narwi
Historia parafii prawosławnej w Narwi sięga do początku XVI wieku. W 1529 roku ufundowano cerkiew, zachowane źródła nie pozwalają jednak jednoznacznie określić fundatora świątyni. Pierwsza wzmianka źródłowa o istnieniu cerkwi ruskiej w Narwi przy ulicy Bielskiej pojawiła się w rejestrze pomiary włócznej z 1560 roku. W księdze poborowej z 1578 roku z Ziemi Bielskiej wymieniono jednego duchownego z Narwi, zaś następna wzmianka pochodzi z roku 1660. Natomiast pierwszy dochowany opis cerkwi pochodzi z 1772 roku. Według Klirowoj Wedomosti z 1846 roku cerkiew i plebania zostały wybudowane na jednym placu, zaś liczba wiernych w parafii wynosiła 2244 osoby zamieszkałe w 282 domach. W 1847 roku liczba wiernych wynosiła już 2284 osoby, zaś cerkiew parafialna znajdowała się w dekanacie bielskim diecezji litewsko-wileńskiej.
W 1882 roku przystąpiono do budowy nowej drewnianej cerkwi, którą 9 maja 1885 roku poświęcono. Świątynia ta jest po dzień obecny cerkwią parafialną w Narwi. W 1901 roku cerkiew w Narwi znalazła się w diecezji grodzieńskiej, zaś liczba parafian wynosiła w 1905 roku 3098 osób. W 1913 roku dookoła parafialnej cerkwi wzniesiono ogrodzenie kamienne wraz z bramą wejściową.
W okresie I wojny światowej liczba wiernych parafii narewskiej uległa zmniejszeniu, gdyż miejscowa ludność podczas wojny ewakuowała się w głąb Rosji. W okresie międzywojennym cerkiew w Narwi uzyskała status parafii etatowej, której duchowny otaczał opieką sąsiednie parafie. Po II wojnie światowej duża liczba wiernych wyjechała do Związku Radzieckiego, a cerkiew w Narwi weszła w skład diecezji warszawsko-bielskiej, zaś w latach 60-tych do dekanatu narewskiego. Dotkliwym ciosem dla parafii była zagadkowa śmierć proboszcza ks. prot. Piotra Popławskiego, pełniącego tę rolę od 1968 roku.
Następna tragedia dosięgła parafię narewską 12 kwietnia 1990 roku w Wielki Czwartek. W czasie czytania 12 Ewangelii wybuchł pożar, który strawił całe wnętrze świątyni. Zebrani w świątyni wierni starali się ratować co mogli z płomieni, jednak większość wyposażenia świątyni spłonęła. Jeden z parafian oddał swe życie ratując krzyż zaprestolnyj, którego nie zdążył wynieść. Odbudowę zniszczonej cerkwi prowadził ówczesny proboszcz ks. Teodor Weremiejuk, a następnie od 1991 roku nowy proboszcz ks. mitrat Bazyli Roszczenko wraz z wiernymi parafii. Oni to wspólnym wysiłkiem wyremontowali cerkiew, odrestaurowali całe wnętrze świątyni łącznie z nowym ikonostasem i nowymi ikonami. 25 września 1994 roku odnowiona cerkiew została poświęcona przez J.E. Metropolitę Bazylego. W tym samym roku w obrębie świątyni parafialnej wybudowano specjalną stylizowaną studnię do święcenia wody.
W 2020 roku cerkiew parafialna w Narwi została gruntownie odrestaurowana w ramach projektu „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja i digitalizacja drewnianych cerkwi i ich wyposażenia w Małopolsce, na Podkarpaciu, Lubelszczyźnie i Podlasiu”, który został zrealizowany przez Prawosławną Diecezję Lubelsko-Chełmską. CZYTAJ WIĘCEJ…
Ziemia Narewska pod koniec XX wieku „urodziła” 5 biskupów prawosławnych. Ze wsi Cisy wywodził się Metropolita Bazyli, z Odrynek Abp Jeremiasz, zaś z Narwi pochodzi Abp Abel. W Narwi urodził się również Abp Jakub, zaś matka Abp Mirona pochodziła ze wsi Kaczały należącej do parafii narewskiej.
Obecnie parafia liczy niespełna tysiąc wiernych i niestety stale się zmniejsza. Do parafii należą wsie Odrynki, Bruszkowszczyzna, Gorędy, Waniewo, Paszkowszczyzna, Rohozy, Cisy, Kaczały, Skaryszewo, Nowosiółki, Doratynka, Makówka, Chrabostówka, Waśki, Hajdukowszczyzna, Cimochy, Rybaki, Gramotne.
Cerkiew cmentarna w Narwi
W bliskiej odległości od cerkwi parafialnej przy ulicy Bielskiej znajduje się stary cmentarz, założony pod koniec XVIII wieku. W owym czasie na cmentarz ten przeniesiono starą drewnianą cerkiewkę z okolicznej wsi Czyże, gdyż parafia była biedna żeby postawić ją od nowa własnymi siłami. W czasie przeniesienia cerkwi na nowe miejsce natrafiono na napis, iż świątynia ta została ofiarowana cerkwi w Czyżach w 1784 roku. Według Klirowoj Wedomosti z 1846 roku była to drewniana kaplica kryta słomą, w której odprawiano tylko panichidy podczas pogrzebów. Kapliczka ta została poświęcona 22 października 1853 roku pw. Ikony Kazańskiej Matki Bożej.
W 1993 roku cerkiewkę rozebrano i przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku przeniesiono po raz drugi na czynny cmentarz prawosławny w Narwi, znajdujący się na obrzeżach miejscowości od strony Bielska Podlaskiego. Świątyni nadano pierwotny wygląd, pokryto gontem, a jej poświęcenie nastąpiło 25 września 1994 roku. Natomiast na starym cmentarzu, w miejscu gdzie znajdował się ołtarz, postawiono w 1994 roku małą murowaną kapliczkę dla uszanowania miejsca po prezbiterium świątyni i wiecznego spoczynku przodków.
1 maja 2000 roku, a była to prawosławna Pascha, świątynia Ikony Kazańskiej Matki Bożej została podpalona i doszczętnie spłonęła. W trakcie prowadzonego dochodzenia ujawniono miejscowych podpalaczy. Cerkiew została bardzo szybko odbudowana, tym razem z cegły i przy zachowaniu pierwotnego wyglądu. Nowo wybudowaną świątynię uroczyście poświęcił 1 maja 2003 roku J.E. Metropolita Sawa. Jednak straciła już ona miano obiektu zabytkowego.
Cerkiew w Odrynkach
Miejscowość Odrynki jest ściśle powiązana z byłym Monasterem Narewskim, który powstał na terenie Puszczy Narewskiej w XVI wieku, zaś rozwiązano go ostatecznie w 1824 roku. W uroczysku Krynoczka, leżącym obok wsi Odrynki, zbudowano kaplicę. W tradycji utrwalonej wśród miejscowej ludności przypomina ona dawny monaster i w pewnym sensie jest jego spadkobierczynią, gdyż na ekteniach po dziś dzień zanoszone są modlitwy „o swiatiej obitieli siej”. Monaster Narewski obok monasteru Zabłudowskiego w XVII i XVIII wieku pozostawał zapewne jedyną placówką blahoczestia dla ludności, która wytrwała przed naporem „nowej wiary”, gdy okoliczne cerkwie stały się unickie. Mnisi z monasteru w Bielsku, a także z innych ośrodków, aby nie przyjąć unii musieli się ukrywać.
Lokalizację monasteru należy odnieść do uroczyska o nazwach Monastyr, Krynoczka, Zurawlik, które znajdują się na gruntach należących do wsi Odrynki. Starsi mieszkańcy Odrynek opowiadają, że jeszcze w początkach naszego wieku znajdowały się tam zarysy fundamentów z kamieni po monasterskich budowlach. Relacja arcybiskupa wrocławsko-szczecińskiego Jeremiasza, urodzonego we wsi Odrynki, poszerza wiadomości o miejscu byłego monasteru. Według relacji Abp Jeremiasza położenie posesji klasztoru znajdowało się około 150-200 metrów na północ od obecnej cerkwi św. Jana Złotoustego, o długości 1,5 kilometra i szerokości 1 kilometra. Znajdują się tam resztki wału ziemnego, otaczającego posiadłości po monasterskie. Rzeźba terenu w pełni może sugerować, że na wzniesieniach mogły znajdować się baszty, a między pagórkami wały ziemne, wzmocnione palami. Na trzecim pagórku, według relacji Władyki, znajdowała się baszta-cerkiew. W czasie najazdu szwedzkiego monaster uległ zniszczeniu i już nigdy nie odzyskał swojej świetności.
W okresie międzywojennym w 1936 roku właściciel majątku Hieronimowo Eugeniusz Ramm wraz z przybyszami z Anglii prowadził w tym miejscu wykopaliska. Można przypuszczać, że dysponowali planami lub innymi wskazówkami z okresu najazdu szwedzkiego, o czym relacjonowali mieszkańcy Odrynek. Rezultat poszukiwań nie jest znany, lecz do czasów współczesnych stały się one dla okolicznej ludności wielką zachętą do nieustannych poszukiwań „skarbu”, czego ślady dziś porośnięte lasem wciąż są czytelne. Miejscowa ludność drogę prowadzącą z Odrynek do Zabłudowa jeszcze obecnie nazywa starą drogą monasterską.
W miejscu spalonej, monasterskiej świątyni w latach 60-tych XIX wieku została wzniesiona cerkiew wraz z kapliczką na Krynoczce. W latach 80-tych XX stulecia okalający świątynię cmentarz został ogrodzony betonowym murem, staraniem śp. Ojca Władyki Jeremiasza – Konstantego. Od tego czasu zaczęto dokonywać na nim pochówków zmarłych ze wsi Odrynki.
Cerkiewka w Rybakach
Do 1990 roku na terenie przylegającym do wsi Rybaki istniał czynny ośrodek rekreacyjny, do którego zjeżdżali się wczasowicze. By ich przyciągnąć do Cerkwi mieszkańcy wspólnie z ówczesnym proboszczem narewskim ks. mitratem Bazylim Roszczenko postanowili wybudować we wsi Rybaki kaplicę. Kamień węgielny pod świątynię został położony przez ówczesnego Metropolitę Bazylego dnia 25 września 1994 roku.
Cerkiew została zbudowana wysiłkiem mieszkańców wsi Rybaki, których w ówczesnym czasie było 35 dusz. W dniu 24 czerwca 1997 roku poświecenia świątyni dokonał również Metropolita Bazyli. Była to Jego ostatnia konsekracja Domu Bożego, gdyż w następnym roku odszedł do wieczności.
Pomimo, że obecnie w Rybakach mieszka jedynie 10 osób wyznania prawosławnego, kler parafii w Narwi spełnia duchowe potrzeby tej garstki wiernych.